Lekcje

a

Lekcja 13:

pobierz lekcję .rar

Budżet państwa

Autor scenariusza: Izabela Meyza

Redakcja merytoryczna: Mateusz Benedyk

Rozdziały:
19

rozdział

20

rozdział

Opis

Uczestnicy i uczestniczki poznają najważniejsze pojęcia związane z finansami publicznymi. Dowiedzą się, skąd państwo bierze fundusze na swoją działalność oraz poddadzą refleksji niektóre kwestie związane z wydatkami publicznymi.

Cele

Po lekcji uczestnicy i uczestniczki:

  • definiują najważniejsze pojęcia związane z finansami publicznymi,
  • wymieniają, co składa się na finanse publiczne,
  • wyrażają opinie na temat zasadności niektórych wydatków publicznych.

Przebieg Zajęć

Ćwiczenie 1
Image

Czas:

10 min.
Image

metoda:

miniwykład
Image

pomoce:

tablica i kreda lub flipchart i marker

Zapisz na tablicy hasło FINANSE PUBLICZNE. Zapytaj uczestników i uczestniczki:
• Jakie wydatki składają się na finanse publiczne?
Podsumuj burzę myśli, mówiąc, że finanse publiczne to wydatki pieniężne dokonywane przez wszystkie urzędy i jednostki państwowe.
Powiedz, że składowe finansów publicznych to:
• budżet państwa (czyli budżet centralny, uchwalany przez władze centralne i realizowany przez rząd),
• finanse samorządowe, czyli lokalnych jednostek państwowych (powiaty, gminy i samorządy wojewódzkie,
• oraz Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), który wypłaca emerytury, niektóre zasiłki i renty
• Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ), który finansuje służbę zdrowia.
Następnie zapytaj uczestników i uczestniczki:
• Jak sądzicie, ile wynoszą wydatki publiczne w Polsce?
Zauważ, że kwotę wydatków podaje się raz do roku. Korzystając z danych Eurostatu (http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?query=BOOKMARK_DS-416345_QID_51C849D_UID_-3F171EB0&layout=TIME,C,X,0;GEO,L,Y,0;UNIT,L,Z,0;SECTOR,L,Z,1;NA_ITEM,L,Z,2;INDICATORS,C,Z,3;&zSelection=DS-416345NA_ITEM,TE;DS-416345UNIT,PC_GDP;DS-416345SECTOR,S13;DS-416345INDICATORS,OBS_FLAG;&rankName1=UNIT_1_2_-1_2&rankName2=SECTOR_1_2_-1_2&rankName3=INDICATORS_1_2_-1_2&rankName4=NA-ITEM_1_2_-1_2&rankName5=TIME_1_0_0_0&rankName6=GEO_1_2_0_1&sortC=ASC_-1_FIRST&rStp=&cStp=&rDCh=&cDCh=&rDM=true&cDM=true&footnes=false&empty=false&wai=false&time_mode=ROLLING&time_most_recent=true&lang=EN&cfo=%23%23%23%2C%23%23%23.%23%23%23) , podaj, ile wyniosły wydatki w poprzednim roku (w 2013 roku była to kwota 700 miliardów złotych). Powiedz, że wydatki publiczne często porównuje się do PKB, żeby dostrzec ich skalę i że zazwyczaj wynoszą one kilkadziesiąt procent PKB (w Polsce to ok. 44 proc. PKB - dane za rok 2013).

Ćwiczenie 2
Image

Czas:

20 min.
Image

metoda:

praca w grupach

Podziel uczestników i uczestniczki na 5 grup. Rozdaj przypisane im fragmenty tekstu zawarte w karcie pracy „Finanse publiczne”. Powiedz, że fragmenty dotyczą różnych aspektów związanych z finansami publicznymi. Niech grupy zapoznają się z nimi, a następnie zaprezentują na forum odpowiedzi na zamieszczone pod nimi pytania.
Porządkując prezentacje, możesz zadawać kolejnym grupom pytania:
[grupa 1] Skąd się biorą środki na finanse publiczne? Czy coś Was w tych danych zaskakuje?
[grupa 2] Czym są redystrybucja, alokacja i efekt wypychania?
[grupa 3] Na czym polega funkcja stabilizacyjna finansów publicznych? Czy wszyscy ekonomiści zgadzają się co do tego, że finanse publiczne pełnią taką funkcję?
[grupa 4] Czym jest deficyt budżetowy i jak może być finansowany?
[grupa 5] Czym jest dług publiczny i ile wynosi?
Na koniec upewnij się, że wszystkie omawiane kwestie są jasne dla uczestników i uczestniczek.

Ćwiczenie 3
Image

Czas:

15 min.
Image

metoda:

dyskusja
Image

pomoce:

brak

Powiedz uczestnikom i uczestniczkom, że temat finansów publicznych wzbudza w środowiskach ekonomistów wiele dyskusji. Naukowcy nie zgadzają się ze sobą w kwestii sposobu wydatkowania funduszy państwowych, a także sposobu (i ilości) ich pobierania od obywateli.
Powiedz, że za chwilę odbędziecie minidyskusję ekonomiczną dotyczącą finansów publicznych. Na przeciwległych ścianach sali przyklej kartki z napisami TAK/NIE. Opisz reguły dyskusji: po każdym twierdzeniu przeczytanym przez prowadzącego uczestnicy i uczestniczki zajmują miejsce pod jedną z kartek (w zależności od tego, czy zgadzają się z twierdzeniem, czy nie).
Po każdym przeczytanym zdaniu pozwól osobom uczestniczącym wyrazić opinię na dany temat.
Oto proponowane twierdzenia:
• Obywatele wpłacają za dużo do budżetu państwa.
• Wydatki z budżetu powinny iść przede wszystkim na ludzi biednych.
• Wydatki z budżetu państwa sprawiają, że mamy mniej bezrobocia.
• To dobrze, że państwo realokuje środki – dzięki temu trafiają one do najbardziej potrzebujących.
• Gdyby podatki były niższe, ludziom w Polsce żyłoby się lepiej.
• Efekt wypychania, czyli sytuacja, w której zasoby (finanse, zatrudnienie) przechodzą z sektora prywatnego do państwowego, sprzyja rozwojowi ekonomicznemu.

Słowniczek

alokacja

kierowanie czynników produkcji (np. ziemi, pracy, dóbr kapitałowych) do konkretnych celów/przedsięwzięć/branż. O alokacji możemy mówić zarówno w kontekście jednostki (alokujemy swój czas np. pomiędzy pracę a czas wolny), przedsiębiorstwa (np. FIAT może wybudować linię produkcyjną dla nowego samochodu w fabryce w Polce lub we Włoszech), jak i całej gospodarki (alokacja zasobów w przemyśle/rolnictwie/usługach). O alokacji mówi się też w kontekście budżetu państwa, bo państwo swoją polityką wydatkową np. przeznacza więcej zasobów na pewne sektory, niż zrobiliby to przedsiębiorcy i konsumenci (zmienia rynkową alokację zasobów).

budżet

plan wydatków i dochodów w określonym czasie (np. w roku). Dokument o nazwie budżet mogą tworzyć zarówno jednostki (możemy planować budżet domowy), organizacje (np. przedsiębiorstwa, fundacje, stowarzyszenia) czy instytucje publiczne – najbardziej znanym budżetem jest budżet państwa. Budżet powinien zawierać źródła i harmonogram dochodów oraz cel i harmonogram wydatków. Jeśli wydatki są wyższe niż dochody, należy także wskazać źródła finansowania tego niedoboru.

deficyt budżetowy

sytuacja, w której dochody są niższe niż wydatki. O deficycie budżetowym mówimy najczęściej w kontekście budżetu państwa. Żeby sfinansować deficyt państwo może m.in. sprzedawać swój majątek (prywatyzować przedsiębiorstwa państwowe, sprzedawać nieruchomości – budynki, działki budowlane, ziemię rolną, lasy itd.), zaciągać kredyty w instytucjach międzynarodowych lub emitować obligacje skarbowe. Zaciągnięte w ten sposób kredyty i wyemitowane obligacje stają się częścią długu publicznego.

dług publiczny

suma zaciągniętych przez państwo zobowiązań finansowych, które nie zostały jeszcze spłacone. Najczęściej do długu publicznego zalicza się wyemitowane przez skarb państwa i samorządy obligacje i bony oraz kredyty zaciągnięte przez system ubezpieczeń społecznych, samorządy i rząd centralny. Wedle polskiej konstytucji tak liczony dług publiczny nie może przekraczać 60% Produktu Krajowego Brutto. Niektórzy ekonomiści sugerują, że do długu publicznego powinny też zaliczać się zobowiązania zaciągnięte wobec przyszłych emerytów – jest to tzw. dług ukryty.

efekt wypychania

proces odciągania zasobów z przedsięwzięć finansowanych prywatnie do działań finansowanych przez państwo. Zwiększenie wydatków przez państwo powoduje odpływ części czynników produkcji z sektora prywatnego. Żeby tego dokonać, rząd musi im zaoferować wyższe stawki wynagrodzeń niż prywatne firmy. Te wyższe stawki powodują, że cześć prywatnych inwestycji okaże się nieopłacalna i produkcja prywatna będzie mniejsza, niż gdyby wydatki państwa nie wzrosły.

koszty obsługi długu publicznego

wydatki państwa na spłatę odsetek od wyemitowanych bonów, obligacji i zaciągniętych kredytów. Jeśli inwestorzy nie obawiają się, że państwo może zbankrutować, to zadowalają się niskimi odsetkami, co przekłada się na niskie koszty obsługi długu. Im dane państwo jest mniej wiarygodne w oczach kredytodawców i nabywców obligacji oraz bonów, tym wyższych odsetek będą domagać się inwestorzy i tym wyższe koszty obsługi długu publicznego.

podatek

rodzaj interwencji w rynek polegający na przymusowym świadczeniu pieniężnym na rzecz państwa. Czasami można spotkać się z rozróżnieniem na podatki i składki na ubezpieczenie społeczne. Te drugie mają być czymś innym, bo w zamian opodatkowany nabywa prawo do pewnych świadczeń (np. opieki zdrowotnej). Przymusowość takiego świadczenia sprawia jednak, że podatki i składki wywołują te same efekty ekonomiczne.

Produkt Krajowy Brutto

(skrót: PKB) pieniężna wartość finalnych dóbr i usług sprzedanych na danym terytorium (zwykle państwo) w danym okresie (zwykle rok lub kwartał). Dobra finalne to takie, które nie podlegają już dalszej obróbce. Dobrem finalnym nie będzie zatem blacha stalowa, która zostanie wykorzystana dopiero do produkcji karoserii samochodowej jako półprodukt, ale będzie nim blacha zamontowana na dachu budynku. Zmiany PKB są często uznawane za wskaźnik koniunktury gospodarczej czy wzrostu gospodarczego. Zobacz też Produkt Krajowy Brutto per capita.

redystrybucja

proces zmiany rynkowej dystrybucji dochodów w drodze interwencji państwowej. W procesie rynkowym dochody są wyznaczane przez decyzje konsumentów o zakupie danych dóbr i przez decyzje przedsiębiorców co do zatrudniania danych czynników produkcji. W ten sposób ustalane są płace pracowników, zyski przedsiębiorców itp. Ten podział dochodu w społeczeństwie jest zmieniany przez interwencję państwa, zwłaszcza w drodze opodatkowania. Środki uzyskane w drodze opodatkowania pomniejszają rynkowy zarobek właścicieli czynników produkcji, a następnie powiększają dochody osób, które są beneficjentami działań państwa (np. transferów socjalnych dla bezrobotnych, uboższych, emerytów, rencistów).

wydatki publiczne

wydatki sektora finansów publicznych, w Polsce są to m.in. wydatki budżetu państwa, samorządów, systemu państwowych ubezpieczeń społecznych i funduszy celowych. Zwykle podawane są w skali roku – w roku 2014 wynosiły ok. 700 mld zł. Wysokość wydatków publicznych przyrównana do wysokości Produktu Krajowego Brutto jest często uznawana za wskaźnik skali ingerencji państwa w gospodarkę (w bardziej liberalnej Szwajcarii wydatki stanowią zwykle ok. 33% PKB, w bardziej etatystycznej Francji ok. 55% PKB).