Lekcje
Bank centralny
Autor scenariusza: Izabela Meyza
Redakcja merytoryczna: Mateusz Benedyk
rozdział
rozdział
Opis
Uczestnicy i uczestniczki poznają funkcje banku centralnego oraz przyjrzą się zasadom, na jakich realizowane są transakcje między bankami komercyjnymi. Dowiedzą się także, czym są stopy procentowe i jaka jest ich rola.
Cele
Po lekcji uczestnicy i uczestniczki:
- wiedzą, jaką rolę pełni bank centralny w regulowaniu procesów gospodarczych,
- wymieniają nazwy najważniejszych stóp procentowych ustanawianych przez bank centralny,
- rozumieją, jak przebiegają transakcje na rynku międzybankowym.
Przebieg Zajęć
Czas:
10 min.metoda:
miniwykładpomoce:
kreda i tablica lub flipchart i markerZapisz na tablicy hasło BANK i zapytaj uczestników i uczestniczki:
• Skąd w banku biorą się pieniądze?
Uporządkuj ich wiedzę i intuicje dotyczące tematu. Jeżeli nie padnie to z grupy, zauważ, że wiele kwestii dotyczących funkcjonowania banków komercyjnych reguluje bank centralny (w Polsce to Narodowy Bank Polski). To on drukuje banknoty (albo tworzy pieniądz elektroniczny poprzez odpowiednie zapisy na kontach), a następnie „puszcza je w obieg”, przekazując je bankom komercyjnym.
Powiedz, że bank centralny wyznacza także stopy procentowe, które regulują warunki transakcji między bankami komercyjnymi. Zapisz na tablicy nazwy tych stóp i opisz ich rolę:
A. Depozytowa - jest najniższa; jeżeli jakiś bank ma dużo pieniędzy, może je odłożyć w banku centralnym właśnie po tej stopie;
B. Lombardowa – jest najwyższa; jeżeli jakiemuś bankowi brakuje pieniędzy, może je od pożyczyć od banku centralnego tej stopie;
C. Referencyjna – stopa, po jakiej bank centralny wykonuje transakcje z bankami komercyjnymi w każdy piątek.
Powiedz, że za chwilę przyjrzycie się bardziej szczegółowo temu, jak przebiegają transakcje między bankami.
Podziel uczestników i uczestniczki na 4 grupy. Następnie rozdaj im pocięte fragmenty karty pracy „Operacje między bankami” i poproś o wykonanie opisanych w nich zadań.
Po zakończonym ćwiczeniu zapytaj poszczególne grupy:
• Któremu bankowi zdecydowaliście się pożyczyć środki?/Od którego banku zdecydowaliście się pożyczyć środki?
• Na jaki procent?
Zapisz na tablicy oprocentowanie, po którym banki zdecydowały się na transakcje. Następnie zauważ, że mieści się ono pomiędzy stopą depozytową i lombardową (jeśli jest inaczej, zwróć uwagę uczestnikom i uczestniczkom, że nie wybrali najkorzystniejszej oferty i poświęć chwilę na omówienie tych przypadków).
Następnie powiedz, że uczestnicy i uczestniczki przed chwilą wykonali symulację tego, jak wyglądają operacje pomiędzy bankami. Omówcie ćwiczenie, przekładając symulację na rzeczywistość ekonomiczną. Pomogą w tym pytania:
• W jaki sposób bank centralny wpływa na transakcje między bankami?
• Kiedy opłaca się pożyczać pieniądze od innych banków zamiast od banku centralnego?
• Kiedy opłaca się pożyczać pieniądze innym bankom zamiast bankowi centralnemu?
Zauważ, że operacje te są opłacalne, kiedy ich oprocentowanie jest wyższe (w przypadku pożyczania innemu bankowi) lub niższe (w przypadku pożyczania od innego banku komercyjnego) od tego oferowanego przez bank centralny. Powiedz, że korytarz, w którym znajduje się oprocentowanie transakcji międzybankowych, nazywamy WIBOREM i że zawsze znajduje się on pomiędzy stopą depozytową a lombardową. W korytarzu WIBOR mieszczą się stopy procentowe, po jakich banki komercyjne gotowe są sobie nawzajem pożyczać pieniądze.
Czas:
15 min.metoda:
burza myślipomoce:
kreda i tablica lub flipchart i markerPoproś uczestników i uczestniczki, by wykorzystując wnioski z ćwiczenia i jego omówienia, spróbowali odpowiedzieć na pytanie:
• Jaki wpływ na gospodarkę mają działania banku centralnego?
Zapisuj ich wnioski na tablicy.
Rozważ także zadanie pytań pomocniczych:
• Jak operacje między bankami i działalność banku centralnego wpływają na konsumentów?
• Co by się stało, gdyby bank centralny podniósł stopy procentowe?
• A co, gdyby je obniżył?
• Jak niższe oprocentowanie kredytów wpływa na zachowania konsumentów?
• Czy sądzicie, że Bank Centralny jest potrzebny?
• Jak mogłyby wyglądać transakcje między bankami, gdyby Bank Centralny ich nie regulował? Czy Waszym zdaniem byłoby to korzystne dla rozwoju gospodarczego?
Zauważ, że w przypadku podniesienia stóp procentowych, bankom komercyjnym mniej opłacałoby się brać kredyty od innych banków, a w przypadku obniżenia – transakcji kredytowych byłoby pewnie więcej. Kiedy banki pożyczają sobie pieniądze na wyższy procent, same wyżej oprocentują kredyty dla klientów. Kiedy robią to po niższym oprocentowaniu, obniżają oprocentowanie kredytów konsumenckich. Wtedy z kolei ludzie będą chętniej z nich korzystali, wydając pożyczone w bankach środki na towary i usługi. To z kolei skutkuje wzrostem cen i wpływa na wysokość inflacji (w razie potrzeby wyjaśnij znaczenie pojęcia).
W razie potrzeby możesz także opowiedzieć uczestnikom o następujących funkcjach banku centralnego:
• tworzenie pieniędzy,
• decydowanie o tym, ile pieniędzy krąży w gospodarce,
• realizowanie celów inflacyjnych,
• regulacja stóp procentowych,
• ustalanie obowiązkowych rezerw banków komercyjnych,
• realizowanie transakcji z bankami komercyjnymi w ramach otwartego rynku,
• gospodarowanie walutami zagranicznymi,
• rozliczanie transakcji rządowych.
Słowniczek
bank centralny
instytucja państwowa, która prowadzi politykę pieniężną. W ramach polityki pieniężnej bank centralny wpływa na wysokość stóp procentowych, a w konsekwencji na akcję kredytową banków, by (oficjalnie): chronić przed nadmierną inflacją (tj. stabilizować siłę nabywczą pieniądza) oraz dbać o stabilny i wysoki rozwój gospodarczy. Bank centralny stosuje różnorakie narzędzia: ustala stopy procentowe banku centralnego oraz przeprowadza operacje otwartego rynku. Bank centralny bywa nazywany także pożyczkodawcą ostatniej instancji – w wypadku kryzysu bankowego udziela pożyczek tym instytucjom finansowym, którym nie chcą pożyczać inni uczestnicy rynku. W Polsce decyzje o polityce pieniężnej podejmuje Rada Polityki Pieniężnej i Narodowy Bank Polski.
cel inflacyjny
określa, jaki jest poziom inflacji, do którego osiągnięcia powinien dążyć bank centralny. Przykładowo w Polsce cel inflacyjny Narodowego Banku Polskiego jest ustalony na poziomie 2,5% z dopuszczalnymi wahaniami +/- 1 punkt procentowy. Oznacza to, celem NBP jest osiągnięcie inflacji na poziomie 1,5-3,5% (dane na 2015 r.).
inflacja
wzrost przeciętnego poziomu cen, mówiąc inaczej: siły nabywczej pieniądza. Z inflacją mamy do czynienia zwykle, gdy rośnie zasób pieniądza w gospodarce (z powodu druku dodatkowych banknotów, wybijania dodatkowych monet lub kreowania nowych depozytów przez banki lub gdy podaż dóbr ulega zmniejszeniu (np. z powodu wojny, klęsk żywiołowych). Inflację próbuje się obliczać, badając zmiany cen wybranego koszyka dóbr – urząd statystyczny określa, na jakie produkty wydaje pieniądze przeciętne gospodarstwo domowe, po czym regularnie sprawdza, jak zmieniają się ceny tych produktów.
operacje otwartego rynku
jedno z narzędzi banku centralnego, które polega na kupowaniu lub sprzedawaniu papierów wartościowych (np. obligacji, bonów). Celem kupna dodatkowych papierów wartościowych jest zwykle chęć dodania nowych rezerw do systemu bankowego, tak żeby zwiększyć akcję kredytową bankową (co ma wedle niektórych teorii pobudzić wzrost gospodarczy). Celem sprzedaży papierów wartościowych przez bank centralny jest zmniejszenie rezerw banków komercyjnych i zahamowanie tempa akcji kredytowej (co może np. pomóc w obniżaniu inflacji).
Stopy procentowe banku centralnego (lombardowa, referencyjna, depozytowa)
jedne z najważniejszych narzędzi banku centralnego w prowadzeniu polityki pieniężnej. Stopa lombardowa określa, ile odsetek musi zapłacić bank komercyjny, jeśli chce pożyczyć pieniądze od banku centralnego. Stopa depozytowa określa, jak duże odsetki otrzyma bank komercyjny, jeśli pozostawi środki na koncie w banku centralnym. Stopa referencyjna określa z kolei oprocentowanie operacji otwartego rynku. Zwykle stopa depozytowa jest najniższa a stopa lombardowa najwyższa. Pomiędzy nimi powinna znajdować się stopa referencyjna i WIBOR.
WIBOR
stopa procentowa obowiązująca na warszawskim rynku międzybankowym (Warsaw Interbank Offered Rate) – wskazuje, ile banki muszą płacić innym bankom za pożyczenie od nich pieniędzy. Często wskaźnik WIBOR (np. dotyczący pożyczek na 3 miesiące) jest wskaźnikiem zawartym w umowach kredytowych (np. klient dostaje kredyt oprocentowany na 2% plus wskaźnik trzymiesięcznego WIBOR-u – przykładowo 1,7% - co daje razem 3,7%).