Podziel uczestników i uczestniczki na 4 grupy. Każdej rozdaj przypisaną im część z karty pracy „Wzrost gospodarczy”. Daj czas na przeczytanie tekstów i odpowiedzi na pytania, które się pod nimi znajdują.
Kiedy grupy skończą pracę, poproś o podzielenie się refleksjami na forum. Zapytaj:
• W którym z omawianych przypadków ludzie mają najmniej czasu wolnego, a w którym najwięcej?

Zwróć uwagę, że w społeczności łowiecko-zbierackiej większość dnia zajmowało zdobycie pożywienia i zabezpieczenie podstawowych potrzeb jej członków. W XIX wieku natomiast nie znano większości sprzętów, które dziś ułatwiają nam życie (prąd, pralka, zmywarka; dopiero wynaleziono samochód i telefon), więc codzienne czynności zajmowały dużo więcej czasu niż dzisiaj. Z kolei pod koniec PRL-u panował czas niedoboru i – choć wiele przedmiotów ułatwiających codzienne życie było już dostępnych w krajach Europy Zachodniej – polskie rodziny nieraz musiały sobie radzić bez pralki czy telefonu lub długo stać w kolejkach po niektóre produkty.
Dopiero po transformacji wiele produktów ułatwiających życie codzienne stało się szerzej dostępnych. Co za tym idzie, ludzie zyskali więcej czasu wolnego i jakość ich życia znacznie się poprawiła.
Zapytaj:
• Czy waszym zdaniem dziś żyje się łatwiej niż np. sto lat temu? Dlaczego?
• Jakie są przyczyny tego, że dzisiaj czynności związane z zaspokojeniem podstawowych potrzeb życiowych zajmują mniej czasu?
Zbierz odpowiedzi padające z grupy. Powiedz, że zmiany w sposobie życia były zapoczątkowane przez innowacyjne pomysły i odkrycia, które potem przedsiębiorcy wprowadzali do masowej produkcji (pralka, zmywarka, komputer). Podsumuj, że przez ostatnie stulecia średni poziom życia przeciętnego obywatela w Europie zwiększył się dzięki temu od kilkunastu do kilkudziesięciu razy.

Powiedz, że dzięki działalności przedsiębiorców, którzy włączają do masowej produkcji innowacyjne produkty, mamy do czynienia ze WZROSTEM GOSPODARCZYM. Na podstawie słownika i rozdziału „Wzrost gospodarczy i poziom życia” podręcznika „Wolna przedsiębiorczość” wytłumacz znaczenie tego pojęcia. Możesz dodać, że przedsiębiorcy starają się odnajdywać najbardziej opłacalne sposoby dostarczania klientom produktów i w tym procesie konkurują ze sobą, w ten sposób właśnie napędzając wzrost.
Koniecznie zauważ, że wzrost gospodarczy to jedno z najważniejszych pojęć, które opisują ewolucję człowieka i środowiska, w którym żyje.
Zapytaj:
• Czy macie jakieś pomysły, jak można zmierzyć wzrost gospodarczy?
Powiedz, że najczęściej wzrost gospodarczy mierzy się za pomocą PKB, czyli „produktu krajowego brutto”. Jego ideą jest pokazanie, jak wiele dóbr i usług zostaje wytworzonych w jakiejś gospodarce w danym roku.
Zapytaj uczestników i uczestniczki, czy wiedzą, jakie jest PKB Polski. Jeżeli mają telefony z dostępem do internetu, mogą to także sprawdzić w czasie lekcji. Jeżeli nie, podaj im aktualne dane, korzystając ze stron Głównego Urzędu Statystycznego (stat.gov.pl) lub amerykańskiej Rezerwy Federalnej (https://research.stlouisfed.org/fred2/series/POLGDPNADSMEI )
Powiedz, że wskaźnik PKB pokazuje, ile nowych dóbr i usług sprzedano w kraju. Nie pokazuje natomiast, jak bogactwo, które wzrasta, rozkłada się na mieszkańców danego kraju. Wprowadź pojęcie PKB per capita i powiedz, jak się je liczy. Następnie poproś uczestników, żeby policzyli, ile wynosi PKB per capita w Polsce.

Zapisz na tablicy hasło JAKOŚĆ ŻYCIA. Poproś uczestników i uczestniczki, by podawali skojarzenia związane z tym pojęciem. Zapisuj je na tablicy, grupując na te związane ze sprawami materialnymi (jak dom, samochód, komputer) i te, które nie mają z nimi bezpośredniego związku (jak zdrowie, szczęśliwa rodzina, przyjaźń). Kiedy pomysły się wyczerpią, omów wszystkie skojarzenia. W razie potrzeby poproś o ich rozwinięcie.
Następnie powiedz, że dzięki wzrostowi gospodarczemu niewątpliwie zwiększyła się jakość życia do tego stopnia, że pewne produkty, które posiadamy są niezauważalne (czy komuś jakość życia kojarzy się z pralką?). Zauważ jednak, że jakość życia wiąże się z czymś więcej niż tylko ze wzrostem gospodarczym.
Zapytaj:
• Czy, waszym zdaniem, PKB lub PKB per capita mówi nam coś o jakości życia?
• Jakich rzeczy nie mierzy PKB?
• Czy kilka wieków temu, w czasach kiedy nie istniał jeszcze intensywny wzrost gospodarczy, jakość życia była niższa?
Powiedz, że PKB, jako że skupia się tylko na nowowytworzonych dobrach, nie uwzględnia wielu czynników, które czynią nasze życie lepszym jakościowo: z rzeczy materialnych należą do nich przedmioty używane, które kupujemy, a z niematerialnych: więzi społeczne, czyste środowisko, czas wolny, długość życia, dostęp do opieki zdrowotnej.
Powiedz, że wzrost gospodarczy jest kategorią ilościową i jako taki może być mierzony przez PKB. W ekonomii istnieje także pojęcie ROZWOJU GOSPODARCZEGO, które pozwala na przyglądanie się właśnie jakości życia. Zauważ, że jakość życia wiąże się z obiektywnymi czynnikami (a te mogą być związane ze wzrostem gospodarczym), ale też z subiektywnymi odczuciami. Mówiąc o rozwoju gospodarczym, bierzemy pod uwagę takie czynniki jak długość życia, dostępność i jakość opieki zdrowotnej, edukację, warunki mieszkaniowe czy dostępność do różnych towarów i usług.

Rozdaj uczestnikom i uczestniczkom małe karteczki. Poproś, by każda osoba pomyślała o jednej rzeczy, która w tej chwili podniosłaby jakość jej życia. Następnie poproś o wypisanie osób/osoby, które mogłyby pomóc w zrealizowaniu tego pomysłu, np. państwo, oni sami, firma, która wprowadzi wynalazek na rynek itp. Możesz poprosić chętnych uczestników o podzielenie się wnioskami. Podsumowując ostatnie ćwiczenie, zauważ, że na wiele spraw związanych z jakością życia wpływ mamy sami i nawet jeżeli nie jesteśmy przedsiębiorcami, którzy generują wzrost gospodarczy, możemy np. dbać o przestrzeń wokół siebie czy relacje z innymi.