Lekcje

a

Lekcja 15:

pobierz lekcję .rar

Kapitalizm i transformacja gospodarcza

Autor scenariusza: Izabela Meyza

Redakcja merytoryczna: Mateusz Benedyk

Rozdziały:
23

rozdział

Opis

Uczestnicy i uczestniczki zapoznają się z różnymi opiniami dotyczącymi transformacji ustrojowej w Polsce, a następnie zaprezentują swoje stanowisko w ramach debaty oksfordzkiej.

Cele

Po lekcji uczestnicy i uczestniczki:

  • wymieniają różnice między realnym socjalizmem a kapitalizmem,
  • wypowiadają się na temat reform związanych z transformacją ustrojową w Polsce.

Przebieg Zajęć

Ćwiczenie 1
Image

Czas:

15 min.
Image

metoda:

praca w grupach – przygotowanie do debaty
Image

pomoce:

wydrukowane teksty z karty pracy „Reguły debaty oksfordzkiej”, karta pracy „Materiały o transformacji”, co najmniej 2 urządzenia z dostępem do Internetu

Powiedz, że za chwilę przeprowadzicie debatę pt. „Przemiana ustrojowa w Polsce lat 90-tych – gwarantem wyższego poziomu życia obywateli”. Korzystając z karty pracy „Reguły debaty oksfordzkiej”, przedstaw strukturę ćwiczenia (możesz także wydrukować „Reguły” i je rozdać) .
Następnie podziel uczestników na dwie grupy. Wyznacz tę, która będzie broniła tej tezy i tę, która będzie próbowała ją obalić. Poproś, by każda grupa wybrała 3 członków, którzy będą wypowiadać się w debacie. Rolą pozostałych jest pomoc w przygotowaniu się do niej poprzez wyszukanie w karcie pracy „Materiały o transformacji” oraz w Internecie argumentów, które mówcy mogą wykorzystać. Wspólnie wybierzcie też Marszałka, po czym daj grupom czas na przygotowanie argumentów. Powiedz, że mogą w tym czasie korzystać z tabletów/komputerów/smartfonów. W czasie, kiedy grupy przygotowują się do debaty, wspólnie z Marszałkiem zaaranżujcie przestrzeń, w której będzie się ona odbywać.

Ćwiczenie 2
Image

Czas:

20 min.
Image

metoda:

debata oksfordzka

Kiedy grupy skończą przygotowania, poproś Marszałka o kierowanie debatą zgodnie z jej regułami. Kiedy wszyscy mówcy skończą prezentacje swoich argumentów, niech Marszałek zarządzi głosowanie.

Ćwiczenie 3
Image

Czas:

5 min.
Image

metoda:

burza myśli
Image

pomoce:

kreda i tablica lub flipchart i marker

Podsumowując lekcję, poproś uczestników i uczestniczki o podzielenie się wrażeniami po ćwiczeniu. Oto proponowane pytania:
• [do widowni] Jak czuliście się jako obserwatorzy debaty?
• [do prezentujących argumenty] Jak czuliście się próbując przekonać publiczność do swoich argumentów?
• Dlaczego na koniec opowiedzieliście się za tezą/przeciwko niej? Co was do tego przekonało?

Ćwiczenie Opcja dodatkowa
Image

Czas:

min.
Image

metoda:

Image

pomoce:

Jeżeli masz możliwość, podziel uczestników i uczestniczki na grupy kilka dni/tygodni przed lekcją. Wtedy też rozdaj im karty pracy „Reguły debaty oksfordzkiej” i kartę pracy „Materiały o transformacji” i poproś o przygotowanie do debaty poza czasem lekcyjnym. W ten sposób dasz uczestnikom i uczestniczkom szansę na przeczytanie większej ilości tekstów i głębsze wniknięcie w temat transformacji. Na lekcji natomiast zyskacie więcej czasu na samą dyskusję.

Słowniczek

denacjonalizacja

proces przekazywania majątku państwowego w ręce prywatne. Denacjonalizacja może przebiegać na kilka sposobów. W Polsce po 1989 r. najczęstszym sposobem denacjonalizacji była sprzedaż. Majątek państwowy (nieruchomości, udziały w spółkach) sprzedawano w drodze negocjacji ze strategicznym inwestorem, organizując przetargi lub aukcje, wprowadzając spółki do obrotu na giełdzie. Alternatywą dla sprzedaży jest uwłaszczenie, czyli przekazanie majątku jego użytkownikom. Z takim przypadkiem mielibyśmy do czynienia, gdyby lokatorzy mieszkań komunalnych stali się z dnia na dzień ich właścicielami lub gdyby udziały w firmach rozdano pracownikom. W praktyce te dwa sposoby były często mieszane np. mieszkania komunalne oddawano lokatorom, ale za opłatą, która była jednak znacznie niższa niż cena rynkowa podobnych mieszkań; przy sprzedaży przedsiębiorstw inwestorom wyłonionym w przetargach lub aukcjach przyznawano często 15% udziałów w spółce do nieodpłatnego podziału wśród pracowników.

kapitalizm

system gospodarczy oparty na prawie własności prywatnej i swobodzie umów. W kapitalizmie o wykorzystaniu zasobów decydują przedsiębiorcy, którzy, stosując kalkulację ekonomiczną, próbują przewidzieć, jakie produkty znajdą uznanie w oczach konsumentów. W kapitalizmie państwo co najwyżej zajmuje się wymiarem sprawiedliwości i obronnością – chroni własność prywatną i dba o wykonywanie umów. Nie istnieją obecnie czyste gospodarki kapitalistyczne. Za gospodarkę bliską temu ideałowi mogły uchodzić m.in. Stany Zjednoczone po wojnie secesyjnej, a przed I wojną światową (1865-1914).

realny socjalizm

system gospodarczy, który istniał w państwach Europy Środkowej i Wschodniej (m.in. w Polsce, Czechosłowacji, na Węgrzech) pomiędzy zakończeniem II wojny światowej a 1989-1990 rokiem. System ten ideowo odwoływał się do socjalizmu, ale nie wprowadzał w pełni jego założeń, pozwalając na elementy gospodarki rynkowej (np. indywidualne gospodarstwa rolne, drobne warsztaty rzemieślnicze) i tolerując pewien margines działalności czarnego rynku, dzięki czemu działalność gospodarcza nie została całkowicie zniszczona.

transformacja ustrojowa

proces przechodzenia od gospodarek realnego socjalizmu do kapitalizmu w państwach Europy Środkowej i Wschodniej rozpoczęty w późnych latach 80. XX wieku. Najważniejszymi elementami transformacji były: uwolnienie cen (zniesienie cen urzędowych i pozwolenie na kształtowanie się ich na rynku); otwarcie na handel międzynarodowy i międzynarodowe przepływy dóbr kapitałowych; zniesienie monopolu państwowych przedsiębiorstw i pozwolenie na działanie prywatnych konkurentów; denacjonalizacja.