Lekcje

a

Lekcja 9:

pobierz lekcję .rar

Stopa procentowa i wartość pieniądza w czasie

Autor scenariusza: Izabela Meyza

Redakcja merytoryczna: Mateusz Benedyk

Rozdziały:
14

rozdział

Opis

Uczestnicy i uczestniczki poddadzą refleksji sytuację pożyczania przedmiotów i pieniędzy. Zastanowią się także nad tym, jak wartość pieniądza wzrasta w czasie i poznają niektóre sposoby lokowania kapitału.

Cele

Po lekcji uczestnicy i uczestniczki:

  • wypowiadają się na temat wartości pieniądza w czasie,
  • rozumieją, z czego wynika zjawisko pobierania odsetek od pożyczonych pieniędzy,
  • znają niektóre sposoby lokowania kapitału.

Przebieg Zajęć

Ćwiczenie 1
Image

Czas:

5 min.
Image

metoda:

praca z całą grupą
Image

pomoce:

brak

Poproś uczestników i uczestniczki, by wybrali jeden z należących do nich przedmiotów (np. piórnik, długopis, telefon) i wzięli go do ręki lub położyli obok siebie. Następnie zapytaj każdego, czy zgadza się pożyczyć ci ten przedmiot na jakiś czas. Zbierz przedmioty od tych, którzy nie wyrażają sprzeciwu i połóż z boku. Powiedz uczestnikom i uczestniczkom, żeby przez chwilę o nich nie myśleli i przejdź do kolejnego ćwiczenia.

Ćwiczenie 2
Image

Czas:

10 min.
Image

metoda:

burza myśli
Image

pomoce:

kreda i tablica lub flipchart i marker

Zapisz dużymi literami na tablicy hasło CZAS TO PIENIĄDZ. Zapytaj uczestników i uczestniczki, jak rozumieją to stwierdzenie i czy się z nim zgadzają. Możesz zapisywać pomysły, które się pojawiają.
Powiedz, że w dalszej części lekcji zajmiecie się tym, jak wartość pieniądza rośnie w czasie, czyli odsetkami.
Interpretując to zdanie, możesz nawiązać do koncepcji kosztu alternatywnego (więcej o nim w rozdziale „Rzadkość i koszt alternatywny” podręcznika „Wolna przedsiębiorczość”). Powiedz, że każda jednostka czasu ma swój koszt alternatywny: kiedy decydujemy się na spędzenie dnia przed telewizorem, nie zarabiamy wtedy pieniędzy.
Zapowiedz, że tę interpretację zostawicie dziś na boku i zajmiecie się odsetkami, czyli tym, jak wartość pieniądza rośnie w czasie.

Ćwiczenie 3
Image

Czas:

15 min.
Image

metoda:

dyskusja
Image

pomoce:

brak

Oddaj uczestnikom i uczestniczkom przedmioty do nich należące.
Zapytaj:
• Co czuliście, pożyczając mi te przedmioty?
• Czy potrafiliście zapomnieć o tym, że jestem w ich posiadaniu i nie wiadomo kiedy je oddam?
• Co czulibyście, gdybym pożyczył/a je na miesiąc? A na rok?
• Czy sądzicie, że po roku przedmiot wyglądałby tak samo, czy coś by się w nim zmieniło/zużyło/zestarzało?
• Czy po roku miałyby taką samą wartość?
Poproś uczestników i uczestniczki, by podzielili się swoimi życiowymi doświadczeniami dotyczącymi pożyczania. Następnie opowiedz o przykładzie przytoczonym przez francuskiego ekonomistę Frédérica Bastiata: poproś uczestników i uczestniczki, żeby wyobrazili sobie, że podchodzą do kogoś i proszą go o rozmienienie 100 zł. Ten bierze banknot i zgadza się spełnić ich prośbę, ale… dopiero za rok.
Zapytaj o odczucia, jakie wiążą się z tym przykładem:
• Czy uważacie, że należy jakoś rekompensować innym to, że coś od nich pożyczamy?
• Co sądzicie o pomyśle, żeby osoba, która trzyma czyjeś pieniądze przez jakiś czas, płaciła tej osobie odsetki? Czy to według was uczciwe?
Zauważ, że kiedyś pożyczanie pieniędzy na procent uważane było za nieuczciwe. Nazywano to „lichwą”. Możesz podać także przykład obejścia tego zakazu: kiedy bankom zabraniano wypłacania odsetek posiadaczom lokat, wypłacane im pieniądze nazywały one oficjalnie karami za to, że złożone na koncie środki nie są dostępne od ręki. Powiedz, że dziś jest inaczej: odsetki są rozumiane jako rekompensata za to, że ktoś zrezygnował ze swoich pieniędzy na jakiś czas i w związku z tym ktoś inny może z nich skorzystać. Płacenie procentu za pożyczony kapitał jest wszechobecne w dzisiejszej gospodarce.

Ćwiczenie 4
Image

Czas:

10 min.
Image

metoda:

praca w grupach

Podziel uczestników i uczestniczki na 5 grup i rozdaj przyporządkowane im fragmenty karty pracy „Odsetki”. Poproś o wykonanie zadania. Kiedy grupy skończą, niech przedstawią swoje propozycje na forum. Wspólnie je zweryfikujcie.
Zapytaj:
• Jak sądzicie, od czego zależy wysokość odsetek, które płacimy za pożyczone pieniądze?
Jeżeli widzisz potrzebę, naprowadź uczestników na to, że zależy ona głównie od stopnia ryzyka, które podejmujemy, udostępniając komuś kapitał: jeśli ryzyko jest większe, możemy więcej zyskać, ale też więcej stracić.

Ćwiczenie 5
Image

Czas:

5 min.
Image

metoda:

dyskusja w parach
Image

pomoce:

brak

Niech uczestnicy i uczestniczki dobiorą się w pary (mogą to zrobić w ramach grup z poprzedniego ćwiczenia). Zapisz na tablicy zdanie:
„Gdyby miał/a oszczędności, ulokowałbym je w …., ponieważ….”
Poproś, by, bazując na poprzednim ćwiczeniu, uczestnicy i uczestniczki w parach wymienili się refleksjami na ten temat.

Słowniczek

akcja

papier wartościowy, który poświadcza, że jesteśmy współwłaścicielami przedsiębiorstwa (najczęściej tzw. spółki akcyjnej). Akcja uprawnia właściciela do uczestnictwa w podziale zysku (przy wypłacie tzw. dywidendy) oraz uczestnictwa w zarządzaniu spółką – to zwykle akcjonariusze powołują radę nadzorczą czy zarząd spółki, które w zastępstwie akcjonariuszy (czyli posiadaczy akcji); mają na bieżąco kierować działaniami firmy. Dzieje się tak, ponieważ często akcjonariuszy są tysiące, co uniemożliwia codzienne podejmowanie decyzji przez wszystkich posiadaczy akcji. Akcjonariusze podejmują także najważniejsze decyzje o losie spółki. Akcje firm można często sprzedawać i kupować na giełdach papierów wartościowych. Inwestowanie w akcje na giełdach jest uważane za dość ryzykowną formę inwestowania, bo los konkretnej spółki i wysokość jej przyszłych zysków lub strat są bardzo niepewne.

koszt alternatywny

wartość korzyści utraconej z powodu dokonania wyboru. Podejmując działanie, wykorzystujemy rzadkie dobra, żeby osiągnąć określone cele. Tym samym nie możemy wykorzystać tych dóbr do osiągnięcia innych celów. Kosztem alternatywnym pracy może być np. przyjemność związana ze spędzaniem czasu wolnego. Kosztem alternatywnym kupna samochodu może być z kolei wygoda i odczucia estetyczne związane z wyremontowaniem mieszkania. O koszcie alternatywnym możemy też mówić w kontekście przedsiębiorców – przykładowo, jeśli firma informatyczna zainwestuje swoje środki w produkcję aplikacji na smartfony, to nie będzie mogła jednocześnie stworzyć gry komputerowej, którą także ma w planach.

lichwa

wedle dawniejszego rozumienia: wszelka działalność polegająca na pożyczaniu pieniędzy na procent; obecnie: pożyczanie z bardzo wysokim oprocentowaniem. Oficjalnie pożyczanie na procent było w średniowieczu w wielu miejscach zakazane, co najwyżej mogli się tym procederem trudnić niechrześcijanie, np. żydzi. Zakaz ten obchodzono w różnoraki sposób – m.in. zamiast oficjalnego oprocentowania dłużnik płacił karę za nieterminowy zwrot środków. Obecnie (listopad 2015 r.) w Polsce nie można pobierać od pożyczek odsetek większych niż czterokrotność stopy lombardowej ustalanej przez Narodowy Bank Polski (aktualnie 2,5%), czyli 10%. Zakaz ten jest obchodzony przez dodanie do umowy pożyczki dodatkowych opłat, np. za rozpatrzenie wniosku kredytowego czy za dostarczenie gotówki do domu klienta.

lokata bankowa

produkt finansowy polegający na powierzeniu pieniędzy bankowi na konkretny czas w zamian za odsetki. Lokaty mogą być zawierane na dzień, kilka dni, kilka miesięcy lub nawet kilka lat. Standardem jednak jest, że w ofercie banku odsetki będą wyrażone w skali rocznej. Przykładowo, jeśli zakładamy lokatę na pół roku oprocentowaną na 4%, to po sześciu miesiącach bank odda nam pożyczoną kwotę powiększoną o 2% odsetek (dokładna wysokość odsetek będzie zależała od częstotliwości tzw. kapitalizacji – czyli określenia jak często bank nalicza odsetki, które dodaje do pierwotnej kwoty lokaty; od odsetek może także być naliczony podatek od zysków kapitałowych, co zmniejszy naszą wypłatę). W trakcie trwania lokaty (w przeciwieństwie do środków na depozytach bieżących) możemy mieć trudność z dostępem do pieniędzy powierzonych bankowi (może się to np. wiązać z dodatkowymi opłatami za przedwczesne rozwiązanie umowy). Lokaty uchodzą za dość bezpieczny produkt (choć trzeba pamiętać, że bankructwa banków także się zdarzają), często ich wypłata jest także gwarantowana (do określonej wysokości) przez specjalne instytucje powołane przez państwo (np. Bankowy Fundusz Gwarancyjny w Polsce).

obligacje

papiery wartościowe emitowane przez państwa (mówimy wtedy o obligacjach skarbowych), korporacje (obligacje korporacyjne), samorządy (obligacje komunalne) i inne instytucje. Obligacja poświadcza dług emitenta (tego, kto sprzedaje pierwotnie obligacje, „wypuszcza na rynek”) względem inwestora (tego, kto posiada obligację). Przedsiębiorstwa używają zwykle obligacji, by sfinansować swoje inwestycje, państwa i samorządy zwykle finansują tak swój deficyt budżetowy. Posiadacz obligacji jest uprawniony do otrzymania określonej sumy pieniężnej w przyszłości. Jeśli np. rząd wypuszcza obligację pięcioletnią o wartości nominalnej 1000 zł, to za 5 lat jej nabywca powinien otrzymać taką kwotę pieniędzy. W międzyczasie właściciel obligacji otrzymuje określone przy emisji odsetki (jeżeli - jak to zazwyczaj bywa – obligacja przewiduje wypłatę odsetek), tzw. kupon (np. 4% wartości obligacji co roku; odsetki te mogą być pomniejszone o podatek od zysków kapitałowych). Obligacje, zwłaszcza państwowe, uważane są zwykle za dość bezpieczną inwestycję, choć trzeba pamiętać, że firmy i państwa czasem bankrutują i można wtedy nie otrzymać całości kwoty przyrzeczonej w obligacji. Podobną formą papierów wartościowych są bony.

rzadkość

stan, w którym liczba dóbr, którymi dysponujemy, jest mniejsza niż liczba celów, do osiągnięcia których moglibyśmy te dobra wykorzystać. Rzadkość zmusza nas do dokonywania wyborów i koncentrowaniu się na osiąganiu tych celów, które wydają nam się najbardziej pilne i możliwe do osiągnięcia zarazem. Jeśli jakieś dobro występuje tak obficie, że przestaje być rzadkie (np. powietrze w normalnych ziemskich warunkach), to mówimy, że jest to dobro wolne.

stopa procentowa

cena pożyczania pieniędzy na określony czas. Jeśli pożyczamy komuś określoną sumę pieniędzy, to pozbywamy się możliwości ich wykorzystania przez okres trwania pożyczki. Dlatego też oczekujemy jakiegoś wynagrodzenia – odsetek liczonych według stopy procentowej. Zwyczajowo przy wszelkich pożyczkach podaje się stopę procentową w wymiarze rocznym. Wysokość stopy procentowej przy konkretnej pożyczce ulega modyfikacjom m.in. ze względu na to, jakiej inflacji się spodziewamy (im wyższa inflacja, tym wyższa stopa procentowa) i jak oceniamy ryzyko nieoddania pieniędzy przez dłużnika (im wyższe ryzyko, tym wyższa stopa procentowa).